[hadith]الرسول الأعظم:
وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، ابْتَعَثَهُ وَ النَّاسُ یَضْرِبُونَ فِی غَمْرَةٍ وَ یَمُوجُونَ فِی حَیْرَةٍ؛ قَدْ قَادَتْهُمْ أَزمَّةُ الْحَیْنِ، وَ اسْتَغْلَقَتْ عَلَی أَفْئِدَتِهِمْ أَقْفَالُ الرَّیْنِ.[/hadith]
پیام امام امیرالمؤمنین علیه السلام، ج7، ص: 327-325
سپس امام(علیه السلام) در ادامه این بخش از خطبه بعد از حمد و ثنای الهی، شهادت به رسالت پیامبر پرداخته و وضع عصر قیام آن حضرت را در چند جمله کوتاه و پرمعنا تشریح می کند تا اهمیّت این دعوت الهی آشکارتر و ملموس تر شود، می فرماید: «و گواهی می دهم که (محمّد(صلی الله علیه وآله)) بنده و فرستاده اوست او را زمانی مبعوث کرد که مردم غرق گناه و جهل بودند و در میان امواج حیرت و سرگردانی دست و پا می زدند. افسار هلاکت، آنها را به هر سو می کشید و قفلهای نادانی و گمراهی بر قلبهایشان زده شده بود»; (وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ; ابْتَعَثَهُ وَ النَّاسُ یَضْرِبُونَ فِی غَمْرَة(1)، وَ یَمُوجُونَ فِی حَیْرَة قَدْ قَادَتْهُمْ أَزمَّةُ الْحَیْنِ(2)، وَ اسْتَغْلَقَتْ عَلَی أَفْئِدَتِهِمْ أَقْفَالُ الرَّیْنِ(3)).
امام(علیه السلام) با چند تشبیه گویا وضع مردم را در عصر جاهلیّت کاملا ترسیم فرموده است; گاه آنها را به کسی تشبیه می کند که در گرداب وحشتناکی افتاده و پیوسته فریاد می کشد و کمک می طلبد، و گاه به حیواناتی تشبیه کرده که زمام آنها به دست افراد فاسد و مفسدی است که آنان را به سوی پرتگاه می کشند، و گاه دل های آنها را شبیه مخزنی می داند که قفل محکمی بر در آن خورده و هیچ علم و دانش و آگاهی و فضیلتی وارد آن نمی شود.
به راستی تا انسان به وضع مردمی که در عصر جاهلیّت می زیستند از نظر فکری و عقیدتی و اخلاقی و اجتماعی و سیاسی آگاه نشود، به عظمت مقام پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) و دعوت او آشنا نخواهد شد، به همین دلیل امام در خطبه های متعددی از نهج البلاغه با تعبیرهای بسیار گویا وضع آن زمان را برای نسلهایی که آن عصر را درک نکرده بودند و یا درک کرده و به فراموشی سپرده بودند، یادآور می شود از جمله:
در خطبه دوم می فرماید: «أرْسَلَهُ بالدّینِ الْمَشْهُورِ... وَ النّاسُ فی فِتَن انْجَزَمَ فیها جَعْلُ الدّینِ...».
در خطبه 26 می فرماید : «إنّ اللهَ بَعَثَ مُحَمّداً... وَ أنْتُمْ مَعْشَرُ الْعَرَب فی شَرِّ دین وَ فی شَرِّ دار...».
در خطبه 59 می فرماید : «بَعَثَهُ وَ النّاسُ ضُلاّلٌ فی حیرَة وَ حاطِبُونَ فی فِتْنَة...».
و در خطبه 195 می خوانیم : «أَرْسَلَهُ وَ أعْلامُ الْهُدی دارِسَةٌ وَ مَناهِجُ الدّینِ طامِسَةٌ...».
هرگاه مجموعه عبارات امام(علیه السلام) را در مجموع این خطبه ها، کنار هم قرار دهیم، ترسیم بسیار گویایی از وضع زمان جاهلیت و مشکلات عظیم مردم آن زمان در مسائل عقیدتی و اجتماعی و اخلاقی در برابر ما مجسّم می شود و آن گاه به اهمیّت اسلام و خدمات رسول خدا در تبدیل جامعه جاهلی به جامعه اسلامی پی خواهیم برد.
پی نوشت:
-
«غمره» آب فراوانی است که همه چهره چیزی را می پوشاند، سپس به معنای هرگونه شدّت فراگیر اطلاق شده است.
-
«حین» (با فتح حاء) به معنای مرگ و هلاکت است و به معنای غم و اندوه شدید که انسان را تا سر حدّ مرگ پیش می برد نیز استعمال شده است و حین (با کسر حاء) به معنای زمان است. در خطبه بالا با فتح حاء می باشد.
-
«رین» (با فتح راء) در اصل به معنای زنگاری است که روی اشیای مختلف می نشیند. در فارسی آن را زنگ و زنگار می گویند و معمولا نشانه پوسیدن و ضایع شدن آن فلز یا از بین رفتن شفافیّت و درخشندگی آن است.
