[hadith]الناسُ آخِر الزمان:
أَیُّهَا النَّاسُ، لَوْ لَمْ تَتَخَاذَلُوا عَنْ نَصْرِ الْحَقِّ وَ لَمْ تَهِنُوا عَنْ تَوْهِینِ الْبَاطِلِ، لَمْ یَطْمَعْ فِیکُمْ مَنْ لَیْسَ مِثْلَکُمْ وَ لَمْ یَقْوَ مَنْ قَوِیَ عَلَیْکُمْ، لَکِنَّکُمْ تِهْتُمْ مَتَاهَ بَنِی إِسْرَائِیلَ، وَ لَعَمْرِی لَیُضَعَّفَنَّ لَکُمُ التِّیهُ مِنْ بَعْدی أَضْعَافاً بمَا خَلَّفْتُمُ الْحَقَّ وَرَاءَ ظُهُورِکُمْ وَ قَطَعْتُمُ الْأَدْنَی وَ وَصَلْتُمُ الْأَبْعَدَ. وَ اعْلَمُوا أَنَّکُمْ إِنِ اتَّبَعْتُمُ الدَّاعِیَ لَکُمْ، سَلَکَ بکُمْ مِنْهَاجَ الرَّسُولِ وَ کُفِیتُمْ مَئُونَةَ الِاعْتِسَافِ وَ نَبَذْتُمُ الثِّقْلَ الْفَادحَ عَنِ الْأَعْنَاقِ.[/hadith]
پیام امام امیرالمؤمنین علیه السلام، ج6، ص: -422
دلیل اصلی عقب ماندگی:
امام(علیه السلام) در این بخش از خطبه ـ که بخش پایانی آن است ـ بعد از بیان سرنوشت شوم و مرگبار بنی امیّه به بیان سرنوشت گروهی از پیروان حق می پردازد که در حمایت حق سستی کردند و به علت همین سستی، دشمنان سال ها بر آن ها مسلّط شدند و سرنوشتی همچون بنی اسرائیل در سرزمین تیه پیدا کردند; می فرماید: «ای مردم، اگر دست از حمایت یکدیگر، در یاری حق، بر نمی داشتید و در تضعیف باطل سستی نمی کردید، هیچ گاه کسانی که در حدّ شما نیستند در نابودی شما طمع نمی کردند و آن ها که بر شما مسلّط گشتند، مسلّط نمی شدند» (أَیُّهَا النَّاسُ، لَوْ لَمْ تَتَخَاذَلُوا عَنْ نَصْرِ الْحَقِّ، وَ لَمْ تَهِنُوا عَنْ تَوْهِینِ الْبَاطِلِ، لَمْ یَطْمَعْ فِیکُمْ مَنْ لَیْسَ مِثْلَکُمْ، وَ لَمْ یَقْوَ مَنْ قَوِیَ عَلَیْکُمْ).
این سخن، اشاره به سلطه معاویه و یارانش بر اصحاب حضرت در زمان آن حضرت (به صورت محدود) و بعد از آن حضرت (به صورت نامحدود است).
آن چه امام(علیه السلام) در این عبارت بیان کرده، مخصوص آن عصر و زمان نیست; بلکه یک اصل کلی برای همه اعصار و قرون است که پیشرفت و قدرت باطل به سبب سستی و اختلاف طرفداران حق است ; و گرنه با پایگاه محکمی که دارند قطعاً بر طرفداران باطل پیروز خواهند شد.
سپس امام(علیه السلام) در ادامه این سخن، این گروه را به بنی اسرائیل تشبیه می کند که بر اثر دوری از حق در تیه (بخشی از بیابان صحرای سینا) سرگردان شدند; می فرماید: «ولی شما همچون بنی اسرائیل به (سبب ترک یاری حق) در حیرت و سرگردانی فرو رفتید. به جانم سوگند! سرگردانی شما بعد از من چند برابر خواهد شد; چرا که حق را پشت سر انداختید و از نزدیک ترین افراد (به پیامبر(صلی الله علیه وآله) که اشاره به خود آن حضرت است) بریده و به دورترین افراد (بنی امیّه) پیوستید!» (لکِنَّکُمْ تِهْتُمْ مَتَاهَ(1) بَنِی إِسْرائِیلَ. وَ لَعَمْرِی، لَیُضَعَّفَنَّ لَکُمُ التِّیهُ مِنْ بَعْدی أَضْعَافاً(2) بمَا خَلَّفْتُمُ الْحَقَّ وَرَاءَ ظُهُورِکُمْ، وَ قَطَعْتُمُ الاَْدْنی، وَ وَصَلْتُمُ الاَْبْعَدَ).
و در پایان این سخن، راه نجات را به روی اصحابش می گشاید و این نکته را برای آن ها گوشزد می کند که هیچ زمانی برای بازگشت به سوی حق دیر نیست; می فرماید: «بدانید، اگر از پیشوا و رهبر خود پیروی کنید شما را به همان راهی می برد که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) از آن راه رفت، و از رنج ها (ی بی راهه رفتن) آسوده خواهید شد و بار سنگین مشکلات را از گردن خود بر می دارید» (وَاعْلَمُوا أَنَّکُمْ إِنِ اتَّبَعْتُمُ الدَّاعِیَ لَکُمْ، سَلَکَ بکُمْ مِنْهَاجَ الرَّسُولِ، وَ کُفِیتُمْ مَؤُونَةَ الاِعْتِسَافِ(3)، وَ نَبَذْتُمُ الثِّقْلَ الْفَادحَ(4) عَنِ الاَْعْنَاقِ).
نکته:
همانند بنی اسرائیل
...:
امام علیه السلام در عبارت یاد شده جمعی از مسلمانان را که از راه حق منحرف شدند و سرگردان گشتند، به قوم بنی اسرائیل تشبیه می کند که بر اثر لجاجت و عدم تسلیم در برابر فرمان موسی علیه السلام در خصوص جهاد در برابر غاصبان بیت المقدّس در بیابان «تیه
»
سرگردان شدند
.
جمعی از شارحان نهج البلاغه در این جا روایاتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل کرده اند که فرمود: «تمام آن چه در اقوام پیشین و یهود و نصارا واقع شد، برای شما نیز رخ خواهد داد». ولی علاوه بر اشکالی که در اسناد این روایات است، تطبیق آن بر واقعیت نیز خالی از اشکال نیست و به فرض که چنین روایاتی صحیح باشد، می توان آن را حمل بر غالب نمود. اشاره به این که بسیاری از حوادث تلخ و ناگواری که برای اقوام پیشین روی داد برای شما مسلمان ها نیز رخ می دهد و تاریخ همچنان تکرار می گردد؛ زیرا وجود اسباب مشابه، مسبّب های مشابه را می طلبد
.
پی نوشت:
-
«تهتم» و «متاه» هر دو از ماده «تیه» است که در اصل به معنای تکبّر آمده; سپس به معنای گم کردن راه و سرگردان شدن استعمال شده و در جمله مزبور اشاره به همین است; یعنی شما همچون بنی اسرائیل سرگردان شدید. (متاه، مصدر میمی است).
-
«أضعاف» جمع «ضعف» (بر وزن فعل) به معنای دو برابر یا چند برابر است.
-
«اعتساف» به معنای گمراهی است و از ماده «عسف» (بر وزن وصف) به همین معنا گرفته شده است.
-
«فادح» به معنای سنگین و شاق و کمرشکن و در این جا تأکیدی است بر کلمه ثقل که امام(علیه السلام) فرموده است.
