[hadith]أَیْنَ أَخْیَارُکُمْ وَ صُلَحَاؤُکُمْ وَ أَیْنَ أَحْرَارُکُمْ وَ سُمَحَاؤُکُمْ وَ أَیْنَ الْمُتَوَرِّعُونَ فِی مَکَاسبهِمْ وَ الْمُتَنَزِّهُونَ فِی مَذَاهِبهِمْ؟ أَ لَیْسَ قَدْ ظَعَنُوا جَمِیعاً عَنْ هَذهِ الدُّنْیَا الدَّنِیَّةِ وَ الْعَاجِلَةِ الْمُنَغِّصَةِ، وَ هَلْ [خُلِّفْتُمْ] خُلِقْتُمْ إِلَّا فِی حُثَالَةٍ لَا تَلْتَقِی إِلَّا بذَمِّهِمُ الشَّفَتَانِ اسْتِصْغَاراً لِقَدْرِهِمْ وَ ذَهَاباً عَنْ ذکْرِهِمْ؟ فَ «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ». ظَهَرَ الْفَسَادُ فَلَا مُنْکِرٌ مُغَیِّرٌ وَ لَا زَاجِرٌ مُزْدَجِرٌ، أَ فَبهَذَا تُرِیدُونَ أَنْ تُجَاوِرُوا اللَّهَ فِی دَارِ قُدْسهِ وَ تَکُونُوا أَعَزَّ أَوْلِیَائِهِ عِنْدَهُ، هَیْهَاتَ، لَا یُخْدَعُ اللَّهُ عَنْ جَنَّتِهِ وَ لَا تُنَالُ مَرْضَاتُهُ إِلَّا بطَاعَتِهِ. لَعَنَ اللَّهُ الْآمِرِینَ بالْمَعْرُوفِ التَّارِکِینَ لَهُ، وَ النَّاهِینَ عَنِ الْمُنْکَرِ الْعَامِلِینَ بهِ.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 8، ص: 230
أین خیارکم و صلحائکم و أحرارکم و سمحائکم، و أین المتورّعون فی مکاسبهم، و المتنزّهون فی مذاهبهم؟ أ لیس قد ظعنوا جمیعا عن هذه الدّنیا الدّنیّة و العاجلة المنغّصة، و هل خلّفتم إلّا فی حثالة لا تلتقی بذمّهم الشّفتان استصغارا لقدرهم، و ذهابا عن ذکرهم، فإنّا للّه و إنّا إلیه راجعون، ظهر الفساد فلا منکر متغیّر، و لا زاجر مزدجر، أ فبهذا تریدون أن تجاوروا اللّه فی دار قدسه، و تکونوا أعزّ أولیائه عنده، هیهات لا یخدع اللّه عن جنّته، و لا تنال مرضاته إلّا بطاعته، لعن اللّه الآمرین بالمعروف التّارکین له، و النّاهین عن المنکر العاملین به. (26699- 26505)
اللغة:
و (المنغّصة) بتشدید الغین و تخفیفها و کسرها و فتحها و (الحثالة) السّاقط الرّدی من کلّ شیء (فلا منکر متغیّر) کلاهما بصیغة المفعول و الأوّل من باب الأفعال و الثانی من باب التفعیل و فی بعض النّسخ کلاهما بصیغة الفاعل إلّا أنّ الأوّل من باب الافعال و الثّانی من باب التفعیل مغیّر بدل متغیّر.
الاعراب:
و قوله: استفهام أین خیارکم، استفهام علی سبیل التّحسر و التحزّن ، و قوله: استفهام انکاری استفهام تقریری أ لیس قد ظعنوا، استفهام علی سبیل الابطال و الانکار أو التّقریر لما بعد النّفی ، و قوله: استفهام توبیخی و تقریعی أ فبهذا، استفهام علی سبیل التوبیخ و التّقریع.
ال
معنی:
ثمّ تحسّر و تأسّف علی فوت الخیار و موت الصلحاء الأخیار فقال (أین خیارکم و صلحائکم و أحرارکم و سمحائکم) أی أخیارکم و أسخیائکم (و أین المتورّعون فی مکاسبهم) المراقبون لشرائط التجارات و المواظبون لرسوم المعاملات الآخذون بوظائف العدل و الانصاف، و المجانبون عن التطفیف و البخس و الاعتساف (و المتنزّهون فی مذاهبهم) أی المتباعدون عن الأخذ بالمقاییس و الارادة الفاسدة و بالاستحسانات العقلیّة و العقائد الکاسدة (ألیس قد ظعنوا) و ارتحلوا (جمیعا عن هذه الدّنیا الدّنیّة و العاجلة المنغّصة) المکدّرة فلم یبق منهم من تأخذون منه مکارم الآداب و الأخلاق، و ترجعون إلیه فی صالح الأعمال و الأفعال لعلّکم تقتبسون آثارهم و تتّبعون أفعالهم ثمّ نبّه علی حقارة الباقین و رذالتهم فقال (و هل خلفتم إلّا فی حثالة لا تلتقی بذمّهم الشفتان) أی ما بقیتم إلّا فی أوغاد النّاس و أراذلهم و طغاتهم و حمقائهم یأنف الانسان أن یذمّهم و لا یطبق إحدی الشّفتین منه علی الاخری لیتکلّم فیهم (استصغارا لقدرهم و ذهابا) أی ترفّعا (عن ذکرهم) و احتقارا لهم (فانّا للّه و إنّا إلیه راجعون) من اصابة هذه المصائب و ابتلاء تلک البلیّة، فانّ المبتلی و المصاب إنّما یسترجع إذا وقع فی بلیّة أو ابتلی بمصیبة (ظهر الفساد) فی النّاس بارتفاع المعروف و اشتهار المنکر (فلا منکر متغیّر) أی لا یتغیّر فعل منکر لعدم وجود المغیّر و المنکر
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 8، ص: 234
أو لعدم تأثیر انکاره لعدم تأثّره فی نفسه عن قبیح فعله، و یؤیّده ما فی بعض النّسخ من قوله فلا منکر مغیّر بدله أی لیس منکر یغیّر سوء فعله (و لا زاجر مزدجر) عن قبیح عمله فیکون القرینة الثّانیة تفسیرا للاولی، و المقصود أنّه لا ینتهی النّاهی عن المنکر عمّا ینهی عنه، و لا زاجر یزدجر و یتّعظ (أ فبهذا) الحال (تریدون أن تجاوروا اللّه فی دار قدسه) و تسکنوا جنّته (و تکونوا أعزّ أولیائه عنده) و تلقوا النّضرة و السّرور، و تنزلوا الغرف و القصور و تشربوا الشّراب الطهور و تلبسوا الدّیباج و الحریر، و تزوّجوا بالحور العین، و تخدموا الولدان المخلّدین (هیهات لا یخدع اللّه عن جنّته و لا تنال مرضاته إلّا بطاعته) لأنّ الخدیعة إنّما تجوز علی من لا یعلم السّر دون من هو عالم بالسّر و أخفی یعلم ما فی السّموات و ما فی الأرض و ما بینهما و ما تحت الثّری، فالطّمع فی نزول الجنان و الدّرجات و نیل الرّضوان و المرضاة لیس إلّا من اغترار الأنفس و أمانی إبلیس، فلا یغرّنکم الحیوة الدّنیا و لا یغرّنکم باللّه الغرور (لعن اللّه الآمرین بالمعروف التارکین له، و النّاهین عن المنکر العاملین به) لأنّ الأمر بالمعروف و النّهی عن المنکر إنّما هو بعد الاتیان بالأوّل و الانتهاء عن الثانی، قال اللّه تعالی: یا أیّها الذین آمنوا لم تقولون ما لا تفعلون کبر مقتا عند اللّه أن تقولوا ما لا تفعلون، و قد مضی أخبار کثیرة فی هذا المعنی فی شرح الفصل الثانی من فصول الخطبة المأة و الرّابعة.
الترجمة:
کجایند أخیار شما و صالحین شما و آزاد مردان شما و سخیان شما؟ و کجایند کسانی که پرهیزکار بودند در کسبهای خودشان، و دو روی می جستند از شبه باطله در مذهبهای خودشان؟ آیا رحلت نکردند همگی ایشان از این دنیای پست و بی مقدار، و از این شتاب کننده کدورت آمیز واپس گذاشته نشده اید مگر در پست و بد مردمان که بهم نمی آید بمذمت ایشان لبها بجهت حقیر شمردن قدر ایشان، و بجهت اظهار رفعت از ذکر ایشان پس بدرستی که ما بندگانیم خداوند تعالی را و بتحقیق که ما بسوی او رجوع خواهیم کرد، ظاهر گردید فساد در میان عباد، پس نیست انکار کننده معاصی تغیر دهنده عمل قبیح خود را، و نه منع کننده از قبایح باز دارنده خود از معصیت، آیا پس باین حال می خواهید مجاور باشید خدا را در سرای پاکیزه او، و بشوید عزیزترین دوستان او در نزد او، چه دور است این آرزو، فریب داده نمی شود خدای متعال از بهشت خود، و درک نمی شود خوشنودی او مگر بطاعت او، لعنت کند خدا امر بمعروف کنندگانی که ترک کننده آن معروف باشند، و نهی کنندگان از منکر که عمل کننده باشند بآن منکر.
