[hadith]إِنَّ أَفْضَلَ النَّاس عِنْدَ اللَّهِ مَنْ کَانَ الْعَمَلُ بالْحَقِّ أَحَبَّ إِلَیْهِ وَ إِنْ نَقَصَهُ وَ کَرَثَهُ مِنَ الْبَاطِلِ وَ إِنْ جَرَّ إِلَیْهِ فَائِدَةً وَ زَادَهُ. فَأَیْنَ یُتَاهُ بکُمْ وَ مِنْ أَیْنَ أُتِیتُمْ، اسْتَعِدُّوا لِلْمَسیرِ إِلَی قَوْمٍ حَیَارَی عَنِ الْحَقِّ لَا یُبْصِرُونَهُ وَ مُوزَعِینَ بالْجَوْرِ لَا یَعْدلُونَ [عَنْهُ] بهِ، جُفَاةٍ عَنِ الْکِتَاب، نُکُبٍ عَنِ الطَّرِیقِ. مَا أَنْتُمْ بوَثِیقَةٍ یُعْلَقُ بهَا وَ لَا [زَوَافِرَ] زَوَافِرِ عِزٍّ یُعْتَصَمُ إِلَیْهَا، لَبئْسَ [حُشَاشُ] حُشَّاشُ نَارِ الْحَرْب أَنْتُمْ؛ أُفٍّ لَکُمْ، لَقَدْ لَقِیتُ مِنْکُمْ بَرْحاً یَوْماً أُنَادیکُمْ وَ یَوْماً أُنَاجِیکُمْ، فَلَا أَحْرَارُ صِدْقٍ عِنْدَ النِّدَاءِ وَ لَا إِخْوَانُ ثِقَةٍ عِنْدَ النَّجَاءِ.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 8، ص: 180
إنّ أفضل النّاس عند اللّه من کان العمل بالحقّ أحبّ إلیه و إن نقصه و کرثه من الباطل و إن جرّ إلیه فائدة و زاده فأین یتاه بکم و من أین أتیتم، إستعدّوا للمسیر إلی قوم حیاری عن الحقّ لا یبصرونه، و موزّعین بالجور و لا یعدلون به، جفاة عن الکتاب نکّب عن الطّریق، ما أنتم بوثیقة یعلق بها، و لا زوافر عزّ یعتصم إلیها، لبئس حشّاش نار الحرب أنتم، أفّ لکم لقد لقیت منکم برحا یوما أنادیکم و یوما أناجیکم، فلا أحرار صدق عند النّداء، و لا إخوان ثقة عند النّجاء. (25842- 25611)
اللغة:
و (کرثه) الغمّ من باب نصر و ضرب و أکرثه اشتدّ علیه و بلغ منه المشقة. و (تاه) یتیه تیها تحیّر و ضلّ أو تکبّر و (اتیتم) بالبناء علی المفعول و (أوزعته) بکذا ألهمته و قال الجوهریّ أوزعته بالشی ء أغریته به و (جفات) جمع جاف من جفا السرج عن ظهر الفرس نبا و ارتفع و (نکب) عن الطریق ینکب نکوبا من باب قعد عدل و (زافرة) الرّجل خواصّه و أنصاره و (الحشاش) بضمّ الحاء و تشدید الشین جمع حاش و هو الموقد للنار و یروی حشاش بالکسر و التخفیف و هو ما یحشّ به النار أی یوقد و (البرح) الشدّة و فی بعض النسخ بالتاء و هو الحزن و (النجاء) المناجاة مصدر ناجیته نجاء مثل صارعته صراعا و ضاربته ضرابا.
الاعراب:
و قوله: حیاری و جفاة و نکب بالجرّ صفة لقوم، و قوله ما أنتم بوثیقة بالجرّ علی حذف المضاف أو الموصوف أی بذوی وثیقة أو بعروة وثیقة، و الباء فی قوله و لا یعدلون به إما بمعنی عن کما ذهب إلیه الکوفیّون فی قوله تعالی: فاسئل به خبیرا، أی عنه و یؤیّده ما فی بعض النسخ بدل به عنه أوصلة بمعناها الأصلی.
المعنی:
(إنّ أفضل الناس عند اللّه) سبحانه (من) آثر الحقّ و (کان العمل بالحقّ أحبّ الیه و إن نقصه و کرثه) أی یوجب لنقصانه و یوقعه فی الشدّة و المشقة (من الباطل و إن جرّ الیه فائدة و زاده) ثمّ قال (فأین یتاه بکم) و تذهبون فی التیه و الحیرة (و من أین اتیتم) أی من أیّ وجه أتاکم الشیطان و استحوذ علیکم، أو من أیّ المداخل دخلت علیکم الشبهة و الحیلة و الاستفهام علی التعجّب.
ثمّ حثّهم علی الجهاد و قال (استعدّوا للمسیر إلی قوم حیاری عن الحقّ) متحیّرین عنه (لا یبصرونه و موزعین) ملهمین (بالجور لا یعدلون به) أی عنه إلی غیره أو لا یجعلون له مثلا و عدیلا (جفاة عن الکتاب) بعیدون عنه (نکب عن الطریق) أی عادلون عن طریق الهدی إلی سمت الرّدی ثمّ وبّخهم علی التثاقل و التساهل فقال (ما أنتم) (ب) عروة (وثیقة یعلق) و یتمسک (بها) عند القتال (و لا زوافر عزّ یعتصم) و یلتجاء (الیها) عند براز الأبطال (لبئس حشاش نار الحرب أنتم افّ لکم لقد لقیت منکم ترحا) أی شدّة و أذی (یوما انادیکم) جهارا للحثّ علی الجهاد (و یوما اناجیکم) سرّا بتدبیر امور الحرب و الارشاد إلی الرشاد (فلا أحرار صدق عند النداء) حتّی تنصرون و تحمون (و لا اخوان ثقة عند النجاء) حتّی تکتمون السرّ و تحفظون.
الترجمة:
بدرستی أفضل مردمان در نزد خداوند تعالی کسی است که عمل کردن بحقّ محبوب تر باشد بسوی او اگر چه نقصان برساند باو، و اندوهگین نماید او را از عمل کردن بباطل اگر چه جلب منفعت کند بسوی او.
پس از کجا بحیرت افتاده شدید و از کجا آمده شدید یعنی از کجا آمد شیطان ملعون بسوی شما و مسلّط گردید بر شما مهیا شوید برای رفتن بسوی جهاد قومی که حیران و سرگردانند از راه حق که نمی بینند آن را، و الهام شدند بظلم و ستم که عدول نمی کنند از آن و دورانند از فهم مضامین کتاب، و اعراض کنندگانند از راه صواب.
نیستید شما صاحبان وثوق که تمسک بشود باو، و نه أعوان و أنصار عزّت که چنگ زده شود به آنها، هر آینه بد فروزندگان آتش حربید شما، دلتنگی باد شما را هر آینه ملاقات کردم از شما بشدّت و أذیّت، یک روزی صدا میکنم شما را از برای جنگ در راه خدا، و یک روز نجوی میکنم با شما از تدبیر امور أعداء، پس نیستید شما از مردانی که صفت آزادی و حمیّت در آنها هست در وقت نداء، و نه برادرانی که اعتماد می شود بر ایشان هنگام رازگوئی و نجوی.
