[hadith]آخرُ الزمان:
وَ ذَلِکَ زَمَانٌ لَا یَنْجُو فِیهِ إِلَّا کُلُّ مُؤْمِنٍ نُوَمَةٍ، إِنْ شَهِدَ لَمْ یُعْرَفْ وَ إِنْ غَابَ لَمْ یُفْتَقَدْ، أُولَئِکَ مَصَابیحُ الْهُدَی وَ أَعْلَامُ السُّرَی، لَیْسُوا بالْمَسَایِیحِ وَ لَا الْمَذَایِیعِ الْبُذُرِ، أُولَئِکَ یَفْتَحُ اللَّهُ لَهُمْ أَبْوَابَ رَحْمَتِهِ وَ یَکْشفُ عَنْهُمْ ضَرَّاءَ نِقْمَتِهِ. أَیُّهَا النَّاسُ سَیَأْتِی عَلَیْکُمْ زَمَانٌ یُکْفَأُ فِیهِ الْإِسْلَامُ کَمَا یُکْفَأُ الْإِنَاءُ بمَا فِیهِ. أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَعَاذَکُمْ مِنْ أَنْ یَجُورَ عَلَیْکُمْ وَ لَمْ یُعِذْکُمْ مِنْ أَنْ یَبْتَلِیَکُمْ وَ قَدْ قَالَ جَلَّ مِنْ قَائِلٍ: «إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ وَ إِنْ کُنَّا لَمُبْتَلِینَ».
[قال السید الشریف الرضی أما قوله (علیه السلام) «کل مؤمن نومة» فإنما أراد به الخامل الذکر القلیل الشر، و المساییح جمع مسیاح و هو الذی یسیح بین الناس بالفساد و النمائم، و المذاییع جمع مذیاع و هو الذی إذا سمع لغیره بفاحشة أذاعها و نوه بها، و البذر جمع بذور و هو الذی یکثر سفهه و یلغو منطقه].[/hadith]
شریف رضیّ گفته است: این که امام (ع) فرموده است: «کلّ مؤمن نومة» مراد، مؤمن گمنام و کم آزار است و واژه مساییح جمع مسیاح است و به معنای کسی است که میان مردم برای ایجاد مفسده و سخن چینی رفت و آمد می کند و مذاییع جمع مذیاع است و این در باره کسی به کار برده می شود که هنگامی که می شنود دیگری کار بدی انجام داده زبان به گفتن آن باز و به پخش و نشر آن اقدام می کند، بذر جمع بذور است و این واژه بر کسی اطلاق می شود که نادان و بی شعور و یاوه گو باشد.
نومة: کسی که بسیار بخوابد و گفته شده که به سکون واو به معنای ضعیف و ناتوان است «کفأت الإناء» ظرف را واژگونه کردی، به کار رفتن نومة در این جا کنایه است از گمنامی و نداشتن نام و نشان در میان مردم به سبب اعراض از خلق و توجّه آنها به خالق، چنان که خود آن حضرت این سخن را با ذکر: «إن شهد لم یعرف و إن غاب لم یفتقد» تفسیر فرموده است یعنی کسانی که اگر حضور داشته باشند شناخته نیستند و اگر غائب باشند کسی در پی پرسش حال آنها نیست، و مراد هر مؤمنی است که دارای این اوصاف باشد، و در باره این مؤمنان واژه های مصابیح و أعلام را استعاره فرموده است، زیرا اینان در طریق معرفت باری تعالی اسباب هدایتند، و در این باره پیش از این سخن گفته شده است.
عبارت: «لیسوا بالمساییح... ضرّآء نقمته» واضح است، و سیّد رضی رضوان اللّه علیه مشکلات آن را بیان داشته است.
فرموده است: «أیّها النّاس... تا الإناء بما فیه»:
امام (ع) در این گفتار از آینده آگاهی می دهد، و از تباهیهای اهل زمان و فتنه های دوران و رها کردن دین، سخن می گوید. چنان که پیش از این نیز در این باره اشاره هایی فرموده است، آن حضرت دگرگونی زمانه را به وارونه شدن ظرف با هر چه در آن است، تشبیه فرموده، و وجه تشبیه این است که همان گونه که ظرف پس از وارونه شدن، فایده خود را از دست می دهد، اسلام هم به سبب این که مردم عمل به احکام آن را ترک می کنند از انتفاع خارج می شود، و چه نیکو تشبیهی است، زیرا زمان برای اسلام مانند ظرف برای آب است.
و این که فرموده است: «إنّ اللّه قد أعاذکم من أن یجور علیکم» اشاره است بر این که این دگرگونیها ستمی نیست که از جانب پروردگار بر شما رفته باشد، زیرا خداوند متعال فرموده است: «وَ ما رَبُّکَ بظَلَّامٍ لِلْعَبید» بلکه آزمایشی است که خداوند سبحان از بندگان خود به عمل می آورد، چنان که فرموده است: «إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ وَ إِنْ کُنَّا لَمُبْتَلِینَ» پس هر که در برابر این آزمایشها شکیبایی کند، سود برده و هر کس کفر ورزد، وبال آن بر اوست. معنای آزمایش خلق را از جانب خالق متعال و فواید آن را پیش از این گفته ایم و ضرورتی برای تکرار نیست، و توفیق از خداوند است.
