[hadith]و من کلام له (علیه السلام) فی وصف السالک الطریق إلی اللّه سبحانه:

قَدْ أَحْیَا عَقْلَهُ وَ أَمَاتَ نَفْسَهُ، حَتَّی دَقَّ جَلِیلُهُ وَ لَطُفَ غَلِیظُهُ

،

وَ بَرَقَ لَهُ لَامِعٌ کَثِیرُ الْبَرْقِ، فَأَبَانَ لَهُ الطَّرِیقَ وَ سَلَکَ بهِ السَّبیلَ، وَ تَدَافَعَتْهُ الْأَبْوَابُ إِلَی بَاب السَّلَامَةِ وَ دَارِ الْإِقَامَةِ، وَ ثَبَتَتْ رِجْلَاهُ بطُمَأْنِینَةِ بَدَنِهِ فِی قَرَارِ الْأَمْنِ وَ الرَّاحَةِ بمَا اسْتَعْمَلَ قَلْبَهُ وَ أَرْضَی رَبَّهُ.[/hadith]

جلوه تاریخ درشرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 5، ص167

از سخنان آن حضرت (ع) در این خطبه که با عبارت «قد احیا عقله و امات نفسه» (عارف عقل خویش را زنده گردانید و شهوت نفس خویش را نابود کرد) شروع میشود، ابن ابی الحدید می گوید در این خطبه علی علیه السلام عارف را توصیف میکند و سپس چند مبحث عارفانه را به شیوه بسیار پسندیده خود تعریف میکند و شواهد مختلف از اقوال سران و پیشگامان صوفیه ارائه میدهد. او نخست فصلی درباره جهاد با نفس و اقوالی که در آن باره آمده است می آورد و میگوید: بزرگان صوفیه معتقدند که هر کس در آغاز کار صاحب مجاهده با نفس نباشد هیچ بویی از طریقت نبرده است. و ضمن همین مبحث درباره اهمیت و ارزش گرسنگی سخن گفته است.

آن گاه فصلی دیگر درباره انواع ریاضتهای نفسائی آورده و آن را به چهار گونه تقسیم کرده است. پس از آن درباره تأثیر گرسنگی در مورد پدید آمدن صفای نفس سخن گفته و سرانجام سخنانی از فلاسفه و حکیمان در مورد مکاشفاتی که از ریاضت نفس پدید می آید آورده است و نخست به سخنان و عقیده شیخ الرئیس ابو علی سینا در کتاب الاشارات استناد کرده و پس از آن سخنان قشیری را از رساله قشیریه شاهد آورده است و اشعار عارفانه بسیار لطیف عرضه داشته است که میتوان تأثیر آن ابیات را در شعر و نثر عارفانه فارسی به وضوح دید. اما چون خارج از مباحث «جلوه تاریخ» است از ترجمه آن خودداری شد ولی نباید غافل بود که از منابع بسیار سودبخش در شناخت اقوال و عقاید و تعاریف عرفانی است.]