[hadith]وَ قَالَ (علیه السلام): لِسَانُ الْعَاقِلِ وَرَاءَ قَلْبهِ، وَ قَلْبُ الْأَحْمَقِ وَرَاءَ لِسَانِهِ.
[قال الرضی [رحمه الله تعالی] و هذا من المعانی العجیبة الشریفة و المراد به أن العاقل لا یطلق لسانه إلا بعد مشاورة الرویة و مؤامرة الفکرة، و الأحمق تسبق حذفات لسانه و فلتات کلامه مراجعة فکره و مماخضة رأیه، فکأن لسان العاقل تابع لقلبه و کأن قلب الأحمق تابع للسانه].[/hadith]
امام (ع) فرمود: «لِسَانُ الْعَاقِلِ وَرَاءَ قَلْبهِ وَ قَلْبُ الْأَحْمَقِ وَرَاءَ لِسَانِهِ»:
سید رضی می گوید: «این سخن امام (ع) از جمله مطالب شگفت آور دلپذیر است، و مقصود آن است که خردمند زبانش را آزاد نمی کند، مگر پس از مشورت با فکر و اندیشه و مراجعه به آن و بی خرد حرکات زبان و لغزشهای سخنش، از مراجعه به فکر و بررسی اندیشه اش جلو می افتد بنا بر این گویی زبان خردمند به دنبال دل وی، و دل بی خرد، پیرو زبان اوست. و این مقصود به عبارت دیگری نیز از آن حضرت نقل شده است. «دل بی خرد در دهان او، و زبان خردمند در دل اوست.» و معنی این دو سخن یکی است».
امام (ع)، کلمه الوراء را در دو مورد استعاره آورده است، برای کار عاقلانه ای که یک فرد عاقل انجام می دهد و پس از اندیشه سخن می گوید، و هم چنین برای بی خرد که به دنبال سخنی که بدون مراجعه به فکر و خرد می گوید، و پس از آن می اندیشد که چه گفته است. مقصود امام (ع) همان است که سید رضی (رحمه الله) اشاره کرده و بنا به روایت دیگر مقصود آن است که آنچه مورد نظر نادان است در داخل دهان اوست یعنی بی اندیشه بر زبان می آورد، و امّا سخن خردمند ریشه در عقل دارد و جز بر اساس اندیشه درست، بر زبان نمی راند.
کلمه «قلب» در مورد اوّل به مجاز شامل تصوراتی است که در قالب الفاظ ظاهر می شود و کلمه لسان به مجاز در مورد الفاظ ذهنی به کار رفته است.
