متن پرسش
با سلام؛ منظور از «نشئه» در آیه 47 سوره مبارکه «النجم» کدام عالم است؟ و اگر به معنای زندگی است چه نوع حیاتی است؟
پاسخ
بیشتر مفسران معتقدند منظور از «نشئه دیگر» در آیه «وَ أَنَّ عَلَیْهِ النَّشْأَةَ الْأُخْری»،[1] آفرینش دوباره انسان در روز قیامت است. روزی که وقت جزا و پاداش است. اگر در این آیه فرمود ایجاد این نشئه بر عهده‌ی خدا است، برای این بود که برپایی قیامت، قضای حتمی الهی بود، و برای این است که خدای متعال وعده چنین نشئه‌ای را داده بود،[2] و وعده‌های الهی تخلف ناپذیر است.[3]
به عبارت دیگر، «نشئه اخری»، یعنی بر خداوند لازم است که روز قیامت مردم را زنده کند تا به پاداش برسند.
اگر گفته شود که لفظ «علی» کلمه الزام و ایجاب است، بنابر این چگونه بر خداوند زنده کردن مردگان واجب می‌شود؟!
پاسخش آن است که خداوند سبحان؛ چون مردم را مکلّف ساخته، ضامن ثواب نیز خواهد بود؛ بنابر این اگر خداوند دردها و مشکلاتی را به مردم می‌دهد، قهراً ضامن پاداش آن نیز می‌باشد، و اگر در دنیا پاداش و مکافاتی داده نشد، و مظلوم و ظالم را به حال خود رها ساخت، پس باید سرای دیگری باشد که در آن پاداش و کیفر و عدل و انصافی برقرار گردد؛ و چون خداوند وعده پاداش و عدل و انصاف را داده است، باید به آن عمل کند.[4]
بنابر این اکثر مفسران برآنند که منظور این آیه زنده شدن انسان‌ها در قیامت برای پاداش و جزا است.
لکن به مناسبت آیه‌ی «وَ أَنَّ إِلی رَبِّکَ الْمُنْتَهی»،[5] برخی مفسران این احتمال را نیز مطرح نمودند که شاید مقصود از «نشئه اخری» کمال روحانی و نشئه‌ی قرب الهی باشد که آن منتها درجه انسانی است، و طریق آن نشئه را بایستی در همین عالم دنیا تحصیل نمود. منتها در آخرت به کمال می‌رسد؛ از این‌رو است که فرمود: «ثُمَّ یُجْزاهُ الْجَزاءَ الْأَوْفی» که جزاء وافی زحمات و کوشش‌هایی را که در مدت عمر در پیمودن راه به سوی حق تعالی کشیده و رنج برده، به طور واضح و روشن می‌بیند.[6]
البته، برخی با پذیرش نظر مشهور می‌گویند؛ می‌تواند مراد از نشئه‌ی اخری دمیدن روح در بدن انسان بعد از خلق در همین دنیا باشد؛ بنابر این تفسیر، «اخری» مشتق از «آخر» است، چنانچه در آیه دیگر فرمود: «ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ»؛[7] لذا حاصل کلام این است که خداوند انسان را از نر و ماده آفرید و در آنها روح دمید.[8]
به عبارت دیگر، این آیه تاب چند معنا را دارد که همگی صحیح و با هم در تضاد نیستند و این از زیبایی‌های قرآن است.
خداوند روح را در انسان‌ها دمید و فصل جدیدی از آفرینش را برای آنان گشود و راه کمال و قرب الهی را برایشان فراهم ساخت و آنان را در روز واپسین دوباره زنده می‌کند و به جایی که با اعمال و کردارشان تناسب دارد رهنمون خواهد شد.
پاورقی
[1]. نجم، 47. مشابه این مضمون در آیه 20 سوره عنکبوت نیز تکرار شده است.
[2]. مانند: یونس، 4. «بازگشت همه شما به سوی او است! خداوند وعده حقّی فرموده، او آفرینش را آغاز می‌کند، سپس آن‌را بازمی‌گرداند، تا کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دادهاند، به عدالت جزا دهد، و برای کسانی که کافر شدند، نوشیدنی از مایع سوزان است و عذابی دردناک، به دلیل آن‌که کفر می‌ورزیدند».
[3]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 19، ص 49، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[4]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمد جواد، ج 9، ص 276، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
[5]. نجم، 42.
[6]. بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج 13، ص 410، تهران، نهضت زنان مسلمان، 1361ش.
[7]. مؤمنون، 14.
[8]. شریف لاهیجی، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تحقیق، حسینی ارموی (محدث)، میر جلال الدین، ج 4، ص 307، تهران، دفتر نشر داد، چاپ اول، 1373ش.