متن پرسش
آیا این حدیث از پیامبر اکرم(ص) است که می‌فرماید: «اُطلُبوا العِلمَ مِنَ المَهد إلَی اللَّحْد»(از گهواره تا گور دانش بجو)؟
پاسخ
جمله معروف «اطلُبوا العِلمَ مِنَ المَهد إلَی اللَّحْد»؛ (از گهواره تا گور، دانش بجویید)، در منابع حدیثی مشهور شیعه و اهل‌سنت وجود ندارد، اما بسیاری از مؤلفان کتاب‌های تفسیری، اخلاقی و ... در سده‌های گذشته، آن‌را نقل کرده و گاه تصریح به روایت بودن آن کرده‌اند. به عنوان نمونه می‌توان به خواجه نصیر الدین طوسی (672-597 ق) اشاره کرد که از این عبارت به عنوان اثر معروف یاد کرده و می‌دانیم که واژه «اثر» در نوشتارهای شیعیان انصراف به روایت از معصومان دارد:
«فی الأثر المعروف: اطلُبوا العِلمَ مِنَ المَهد إلَی اللَّحْد».[1]
برخی از دیگر مؤلفانی که به نقل این اثر پرداخته‌اند، عبارت‌اند از:
-
فیض کاشانی(1007-1090 ق).[2]
-
ادهم عزتی خلخالی(1052 ق).[3]
-
حاجی خلیفه(1017 - 1067ق).[4]
-
حقّی بروسوی((1063-1137 ق).[5]
انتساب این روایت به پیامبر اسلام(ص) به گونه‌ای شهرت داشته است که برخی شاعران کهن پارسی نیز محتوای آن را به صورت شعر درآورده و به پیامبر(ص) نسبت داده‌اند:
چنین گفت پیغمبر راستگوی
ز گهواره تا گور، دانش بجوی
گفتنی است؛ هرچند این روایت در منابع حدیثی نیست، اما روایات دیگری در کتب معتبر وجود دارد که محتوای آنها مشابه با محتوای روایت موجود در پرسش است. به عنوان نمونه، امام کاظم(ع) در روایتی از امام علی(ع) یکی از اوصاف مؤمنان را چنین بیان می‌فرماید:
«لَا یَشْبَعُ مِنَ الْعِلْمِ دَهْرَه»[6] در تمام زندگی خود از آموختن دانش سیر نمی‌شود.
پاورقی
[1]. نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، آداب المتعلّمین، محقق، حسینی جلالی، سید محمدرضا، ص 112، شیراز، کتابخانه مدرسه علمیه امام عصر(عج)، چاپ اول، 1416ق.
[2]. فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، ج 1، ص 126، اصفهان، کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی(ع)، چاپ اول، 1406ق. «وقت الطلب من المه إلی اللحد»
[3]. ادهم عزلتی خلخالی، رسائل فارسی ادهم خلخالی، ص 793، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ اول، 1381ش.
[4]. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، ج 1، ص 51، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، بی‌تا.
[5]. حقی بروسوی، اسماعیل(1063-1137 ق)، تفسیر روح البیان، ج 5، ص 274، دارالفکر، بیروت، بی‌تا.
[6]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 19، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407 ق.